Danas je, povodom obeležavanja 22. aprila – Dana Muzeja žrtava genocida, u Beogradu održana pres konferencija tokom koje su predstavljeni rezultati rada ove ustanove kulture od prvorazrednog nacionalnog značaja u prethodnih godinu dana.
Tim povodom, predstavnicima sredstava javnog informisanja obratio se direktor Muzeja žrtava genocida g. Dejan Ristić.
Direktor je u uvodu podsetio na to da je Muzej žrtava genocida, ustanova kulture čiji je osnivač Republika Srbija, uspostavljen 1992. godine posebnim Zakonom o osnivanju Muzeja žrtava genocida.
Muzej žrtava genocida je referentna ustanova kulture od nacionalnog značaja.
U pitanju je institucija jedinstvena, ne samo na području Republike Srbije, već i čitave jugoistočne Evrope.
Muzej je osnovan radi trajnog sećanja na žrtve genocida počinjenog od strane hrvatske države (NDH) nad Srbima tokom Drugog svetskog rata, prikupljanja, obrade i korišćenja podataka o njima i ostvarivanju obaveza iz Međunarodne konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida. Muzej se, istovremeno, bavi i prikupljanjem, obradom i korišćenjem podataka o Holokaustu (genocid nad Jevrejima) i Samudaripenu (genocid nad Romima).
Muzej prikuplja, obrađuje i čuva: podatke o pojedinačnim i grupnim žrtvama zločina genocida i drugim genocidnim činjenicama; građu o zločinu genocida, službena dokumenta, spiskove, svedočenja, muzejske eksponate, fotografije, filmove, video i tonske snimke, knjige, medicinsku i drugu dokumentaciju i dr.; podatke od značaja za utvrđivanje organizatora, izvršilaca zločina, naredbodavaca i saučesnika odgovornih za učinjene zločine genocida; podatke o spasiocima žrtava genocida; utvrđuje i radi na obeležavanju mesta stradanja (logora, jama, stratišta žrtava); obezbeđuje korišćenje kulturno-istorijske građe i saznanja kojim raspolaže u kulturne, obrazovne, vaspitne, informativne i druge svrhe putem izlaganja ove građe u okviru stalnih i povremenih izložbi, publikovanja i na drugi način dostupnim javnosti; sarađuje sa srodnim institucijama u zemlji i inostranstvu.
Dokumentacija koja se nalazi u Muzeju svojim sadržajem odnosi se pored zločina genocida i na ratne zločine, etnička čišćenja, stratišta, jame, logore, zatvore, prinudna raseljavanja, pokrštavanja, uzimanje talaca, prinudni rad, pljačku i uništavanje imovine, kulturno-istorijskih i verskih spomenika, upotrebu nedozvoljenih sredstava u borbi.
Muzej ima više od 15 ličnih fondova sa oko 52.000 dokumenata i 40.000 skenirane dokumentarne građe. Muzej raspolaže i sa više od 230 arhivskih kutija sa 200.000 dokumenata iz perioda Drugog svetskog rata i ratova za jugoslovensko nasleđe (1991-1999), zbirkom dokumentarnih fotografija sa više od 20.000 fotografija, zbirkom digitalne arhivske građe (sa oko 1.500.000 jedinica), zbirkom video i audio zapisa sa više od 200 sati materijala (400 CD/DVD).
Muzej ima značajne zbirke umetničkih dela, predmeta i oružja.
Muzej poseduje originalna dokumenta i predmete logoraša iz logora u NDH.
Deo muzejskih zbirki je u kontinuiranom procesu i digitalizacije i obrade.
Muzej je do sada objavio više od 180 knjiga, realizovao više od 30 izložbi koje su predstavljene u Republici Srbiji i regionu, na prostorima nekadašnje Jugoslavije. Neke od izložbi Muzeja predstavljene su u Italiji, Velikoj Britaniji, Francuskoj, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Severnoj Makedoniji, Slovačkoj…
Muzej je realizovao nekoliko projekata čiji su rezultat bili dokumentarni i dokumentarno-igrani filmovi o logorima u Jasenovcu, na Starom Sajmištu, o streljanju civila u Kragujevcu oktobra 1941. godine…
Muzej ima dugogodišnju plodotvornu saradnju sa referentnim nacionalnim ustanovama u oblasti kulture, prosvete, nauke i umetnosti u Republici Srbiji i inostranstvu, kao i sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Posebnu pažnju stručnjaci Muzeja posvećuju realizaciji brojnih programa u oblasti naučno-istraživačkog rada, kulture, prosvete, umetnosti, izdavaštva i informisanja na celokupnom području Republike Srbije, kao i u inostranstvu.
Muzej ima specijalizovanu biblioteku sa bezmalo 10.000 naslova monografskih i serijskih publikacija.
Muzej se bavi naučno–istraživačkim radom. Stručnjaci u Muzeju, kao i brojni saradnici ostvarili su najviše rezultate u nauci. Objavljuju radove u najznačajnijim naučnim časopisima, učestvuju na domaćim i stranim naučnim skupovima, konferencijima, okruglim stolovima…
Muzej žrtava genocida raspolaže bazom podataka žrtava Drugog svetskog rata sa oko 670.000 imena i prezimena žrtava što se realizuje kao revizija Popisa ,,Žrtve rata 1941-1945ʼʼ iz 1964. godine. Cilj ove aktivnosti je poimenično utvrđivanje žrtava Drugog svetskog rata sa područja tada okupirane Kraljevine Jugoslavije (1941-1945) i to sa punom identifikacijom, bez obzira na nacionalnu, versku, etničku, ideološku i vojno – formacijsku pripadnost.
Muzej ostvaruje značajnu međunarodnu saradnju kroz učešće u brojnim projektima i drugim aktivnostima.
Muzej je predstavljen i u brojnim medijima (televizija, radio, štampa, internet portali). Ova saradnja se ostvaruje kroz gostovanja, izjave, razgovore, intervjue. Stručnjaci Muzeja su često angažovani kao konsultanti na realizaciji najznačajnih projekata u medijima. Naročito je značajna saradnja u projektima Javnog servisa Radio televizije Srbije.
Muzej je navedene rezultate rada, koji prevazilaze domete malog broja stručnjaka angažovanih u samoj ustanovi, ostvario za svega tri decenije postojanja. Nakon mnogih godina bezmalo potpunog ignorisanja i zanemarivanja, tokom prethodne dve godine država je prepoznala značaj Muzeja što je vidljivo kroz povećanje broja stalno zaposlenih i stručnih saradnika i povećanje finansijskih sredstava za realizaciju programa rada i drugih projekata Muzeja koje obavlja samostalno ili u saradnji sa drugim institucijama, ustanovama, organizacijama i pojedincima.
U prethodnih godinu dana:
– okončana je izrada onlajn pretražive baze podataka žrtava Drugog svetskog rata,- po prvi put od osnivanja Muzeja daleke 1992. godine formirane su zbirke i fondovi Muzeja žrtava genocida,
– nastavljeno je jačanje logističkih osnova organizacionih jedinica unutar Muzeja žrtava genocida (Grupa za čuvanje, pristup fondovima, stručnu obradu građe i digitalizaciju, Grupa za naučno-istraživački rad i Grupa za programe iz kulture, prosvete, umetnosti i izdavaštva),
– poseban akcenat stavljen je na intenziviranje međuinstitucionalne saradnje sa vodećim ustanovama u oblasti kulture, prosvete, nauke i umetnosti u Srbiji, kao i sa relevantnim organima vlasti,
– osmišljen je i akreditovan program stručnog usavršavanja nastavnika istorije,
– realizovana je priprema naučnog časopisa Muzeja pod naslovom ,,Godišnjak za istraživanje genocidaʼʼ za naučnu kategorizaciju i objavljen je broj za 2022. godinu koji je u potpunosti usklađen sa kriterijumima uspostavljenim od strane Ministarstva nauke,
– stručnjaci Muzeja učestvovali su u radu više međunarodnih naučnih i stručnih skupova u zemlji i inostranstvu što je rezultiralo objavljivanjem značajnog broja naučnih i stručnih radova,
– intenzivirana je saradnja Muzeja sa brojnim domaćim i inostranim sredstvima javnog informisanja što je rezultiralo sa više od stotinu nastupa muzejskih stručnjaka u medijima,
– realizovan je drugi u nizu dokumentarno-igranih filmova u produkciji Muzeja žrtava genocida (,,Peto pismo Hilde Dajčʼʼ),
– održan je čitav niz sastanaka u vezi sa inicijativom da se Muzeju žrtava genocida na staranje i upravljanje poveri Spomen-područje ,,Jajinci“,
– intenzivirane su aktivnosti na okončanju procesa uređenja memorijalnog kompleksa Groblja streljanih u Kraljevu, Spomen-područja ,,Slobodište“ u Kruševcu i Spomen-kompleksa ,,Jabuka“ kod Pančeva,
– stručnjaci Muzeja okončali su aktivnosti na izradi scenarija za potrebe snimanja dugometražnog igranog filma pod nazivom ,,Djeca Kozareʼʼ u režiji Lordana Zafranovića,
– u koordinaciji sa predsednikom Republike Srbije realizovana je inicijativa u vezi sa imenovanjem dela leve obale reke Save u Beogradu – Obalom jasenovačkih žrtava,
– broj zaposlenih stručnih lica na neodređeno vreme uvećan je utrostručen,
– programski budžet je udvostručen u odnosu na prethodnu godinu,
– tokom 2022. godine nastavljeno je umrežavanje sa znatnim brojem referentnih ustanova kulture, prosvete, nauke i umetnosti u Republici Srbiji i inostranstvu među kojima posebno ukazujemo na uspostavljenu saradnju sa Muzejom pobede (Moskva, Ruska Federacija), Muzejom makedonske borbe za samostalnost (Skoplje, Severna Makedonija), Living History Forum (Stokholm, Švedska)…
Realizovane su sledeće izložbe:
1. ,,Jasenovac: Logor smrti – zemlja živih“ (Muzej Hercegovine u Trebinju, Hram Vaskrsenja Gospodnjeg u Podgorici, Kulturno-informativni centar Republike Srbije u Parizu),
2. „Sveti novomučenici jasenovački u svetlosti Vaskrsenja“ (Zavičajni muzej u Paraćinu).
3. ,,Kozara 1942ʼʼ (Memorijalni muzej na Mrakovici, Narodni muzej – Zrenjanin),
4. ,,Srem 1942ʼʼ (Riznica Srpske pravoslavne crkvene opštine u Šidu),
5. Povratak: Priča koja traje“ (Muzej primenjene umetnosti u Beogradu, Narodni muzej – Kruševac, Pedagoški fakultet Univerziteta u Novom Sadu sa sedištem u Somboru),
6. ,,Sećanja iz pepela: Narodna biblioteka Srbije 6. aprila 1941.ʼʼ (Nacionalna i univerzitetska biblioteka ,,Sveti Kliment Ohridski“ u Skoplju),
7. ,,Bugarski zločini u okupiranoj Srbiji 1915–1918“ (Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu),
Objavljene su sledeće monografske publikacije:
1. Bojan Arbutina, Marina Ljubičić Bogunović, Boris Radaković, Kozara 1942: Odabrana svedočanstva o dokumenta, ISBN 978-86-86831-80-4, COBISS.SR-ID 68695817,
2. Drago Njegovan, Prinudna regrutacija : V grupa masovnih zločina ; Zločini protiv imovine : VIII grupa masovnih zločina u Bačkoj i Baranji, COBISS.SR-ID 83568649,
3. Drago Njegovan, Zločini okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini 1941-1945. ,,Mađarski kulturni savez južnog kraja“: izdajnički rad pre okupacije, za vreme okupacije i saradnja sa mađarskim fašističkim okupatorom, COBISS.SR-ID 76426761,
4. Nataša Simić, Bibliografija izdanja Muzeja žrtava gencoida 1992-2022, ISBN 978-86-86831-77-4, COBISS.SR-ID 63376905,
5. Milan Radovanović, Iseljavanje Jevreja iz Jugoslavije u Izrael (1948-1952), ISBN 978-86-8683-176-7, COBISS.SR-ID 61328649,
6. Ljiljana Radinović, Sonja Rosić, Dragana Đukić, Kad čekanje i neizvjesnost uspore ritam života: Sudbine porodica nestalih i poginulih lica (1991-1995. godine), ISBN 978-86-86831-90-3, COBISS.SR-ID 84111625,
7. Bojan Arbutina, Marina Ljubičić Bogunović, Boris Radaković, Kozara 1942, ISBN 978-86-86831-81-1, COBISS.SR-ID 68190473, (prvo izdanje),
8. Bojan Arbutina, Marina Ljubičić Bogunović, Boris Radaković, Kozara 1942, ISBN 978-86-85-9, COBISS.SR-ID 81156873, (drugo izdanje),
9. Bojan Arbutina, Radovan Sremac, Srem 1942, ISBN 978-86-86831-82-8, COBISS.SR-ID 72795913,
10. Jasmina Trifunović Tutunov, Povratak: Priča koja traje, ISBN 978-86-86831-79-8, COBISS.SR-ID 73459465,
11. Dejan Ristić, Seќavanja od pepelta: Narodna biblioteka na Srbija 6. april 1941, ISBN 978-86-86831-84-2, COBISS.SR-ID 80933129,
12. Milovan Pizari, Bugarski ratni zločini u okupiranoj Srbiji (1915-1918), ISBN 978-86-86831-91-0, COBISS.SR-ID 83798537,
13. Godišnjak za istraživanje genocida, br. 1/2022, ISSN (štampano izdanje) 2406-2901, ISSN (Online) 2956-0675, UDK 93/94, DOI 10.58378/GIG,
14. Novomučenici: Poliperspektiva VI, ISBN 978-86-86831-83-5, COBISS.SR-ID 80373769,
Tokom pres konferencije predstavnicima sredstava javnog informisanja i celokupnoj javnosti predstavljen je izbor najznačajnijih artefakata iz bogatog korpusa građe koju čini više hiljada jedinica koje su pribavljene samo tokom prethodnih godinu dana.
Prvorazrednu saznajnu i naučnu vrednost sadrži spisak oko 5.800 srpske dece smeštene tokom druge polovine 1942. godine u Zavod za gluhonemu decu u Zagrebu. U pitanju su deca srpskog porekla, spašena tokom humanitarne akcije Diane Budisavljević. Radi se o deci koja su velikim zalaganjem Diane Budisavljević i njenih saradnika spašeni iz hrvatskih logora smrti, a posebno iz hrvatskih logora smrti za decu. Spisak je u potpunosti autentičan, sadrži obilje podataka i, konačno, omogućava utvrđivanje stvarnog i izvornog identiteta sve one srpske dece koja su potom data na usvajanje u hrvatske porodice.
Posebno dramatičan i bolan segment tog spiska čine male dečje minđuše koje su pripadale dvogodišnjoj Radmili Radonjić, preminuloj početkom septembra 1942. godine nakon oslobađanja iz logora usled posledica izgladnjivanja, bolesti, torture i zapostavljanja. Pored toga, tokom pres-konferencije po prvi put su predstavljeni i primerci hladnog oružja korišćeni za likvidaciju zatočenika unutar sistema koncentracionih i logora smrti NDH u Jasenovcu, Jastrebarskom i drugim stratištima pripadnika srpskog naroda.
Posebnu vrednost sadrži kompletna arhivska građa nastala za potrebe prve komemoracije civilnim žrtvama kragujevačkog krvavog oktobra, održana u organizaciji kraljevske jugoslovenske Vlade, krajem 1942. godine u Londonu.
Takođe, izuzetnu vrednost ima i beležnica, nastala u maju 1945. godine, sa skiciranim portretima pripadnika savezničkih snaga koje su oslobodile logor smrti u Dahauu.
Prvorazredan istorijski značaj ima i cigla iz jednog od objekata sistema koncentracionih i logora smrti NDH u Jasenovcu na kojoj je jasno uočljiva i autentična tipična oznaka.
Posebnu istorijsku i umetničku vrednost imaju portreti najvećih nacističkih zločinaca koje je tokom suđenja održanog u februaru 1942. godine u Beogradu načinio Pjer Križanić, kao i čitav niz autentičnih ilustracija izrađenih od strane Milorada Ćirića za potrebe objavljivanja u dnevnoj štampi neposredno po okončanju Drugog svetskog rata.
Pored toga, na pres-konferenciji predstavljen je i autentični izveštaj ustaškog oficira koji do u poslednji detalj opisuje masakr nad srpskim civilima počinjen početkom leta 1941. godine nad srpskim civilima u jednom selu u Hercegovini, kao i čitav niz fotografija, arhivskih dokumenata i drugo.
