Bunjevci neće da budu Hrvati

BUNJEVCI uvek sa ponosom ističu da su narod koji je mnogo doprineo da se 1918. godine ovi delovi Vojvodine prisajedine Kraljevini Srbiji. Kroz istoriju odupirali su se asimilaciji u Habzburšku monarhiju, Ugarsku, svrstavali su ih u „ostale“ ili Jugoslovene, a oni su uvek govorili „možete me zvati i ibrik, al’ me nemojte razbiti“.

NACIONALNI KORPUS

Šta i ko je u pitanju? Bunjevci. Ali ne ovi koji su potpisali Pismo, oni po tom pitanju nemaju nikakvu dilemu, izjašnjavaju se kao Hrvati (svesni da su im se preci deklarisali kao Bunjevci), ali smeta im što Srbija dozvoljava svakome da se – ako se tako oseća – u nacionalnom smislu izjasni kao Bunjevac. To je, kažu oni, cepanje hrvatskog nacionalnog korpusa u Vojvodini. Oni bi Bunjevcima dozvolili negovanje tradicije, jezika, kulture, istorijskog sećanja… ali po kućama i na seoskim druženjima. Tu mogu da budu Bunjevci, javno ne mogu. Javno moraju da budu Hrvati. Posebno na popisu i u bilo kojem nacionalnom izjašnjavanju i svrstavanju.
A ko su Bunjevci? Otkud oni u Vojvodini? Šta kažu istorijska dokumenta? Otkud Bunjevci među Hrvatima i Hrvati među Bunjevcima?
Petnaestak kilometara nizvodno od Mostara u Neretvu se, sa leve strane, uliva reka Buna. Kao i sve vode krškog kraja i Buna je odraz lepote tog surovog i istovremeno lepog prostora. Duga je svega devet kilometara, izliva se iz vrela Bunice, a interesantno je da na neki način pripada rekama ponornicama; ustanovljeno je da Buna, pre izlaznog vrela, skoro dvadesetak kilometara teče ispod zemlje. Danas je to gotovo pust kraj, sa malo stanovnika, svega nekoliko stotina, većim delom vikendaša. Nekada davno nije bilo tako; hiljade porodica živelo je na tom prostoru Podveležja, kraj je bio gusto naseljen i život je tekao mirno, bez mnogo potresa. Onda su se pojavili Turci.

VELIKI ZULUMI

Snažna carevina, u naponu snage, gazeći sve što je bilo pred kopitama njene konjice i donoseći sa sobom novu veru, islam, ušla je 1464. godine u zemlju Bosnu, pa u Hercegovinu, i sve se promenilo. Jedno vreme je Mehmed Drugi Osvajač garantovao domaćem stanovništvu u Bosni i Hercegovini pravo na imanja, zemlju, stoku, ali se sve to menja za vreme vladavine Sulejmana Veličanstvenog. Počinju veliki zulumi, nameti na raju, odvođenje dece u janjičare, nasilno prevođenje hrišćana na islam…Vođe naroda sa prostora oko reke Bune donose odluku o iseljavanju. Što dalje od turske vlasti.
Najbliža im je bila Dalmacija. Krenuli su preko Gabele i Metkovića i vrlo brzo uvideli da je Dalmacija vrlo gusto naseljena, da su zaposednuta sva plodna polja, sve reke i izvori, i da moraju dalje. Najveći deo te grupacije krenuo je prema Kninu, u čijoj okolini mnogi ostadoše, ali veći deo se podelio na one koji su sreću i bolji život tražili još dalje na zapad, sve do Istre, i na one koji se spustiše dole u Liku.

Tu su, kažu italijanski i austrijski istoričari, našli svoje sunarodnike, pravoslavne Srbe. Otkud sunarodnici? Pa otuda što su u većini ti doseljenici iz Hercegovine, sa područja reke Bune i Podveležja, bili Srbi. Srbi katoličke vere. To potvrđuju svi popisi stanovništva koje je u Dalmaciji i Lici sprovodila austrijska administracija. Otac Ante Starčevića, „najvećeg sina hrvatske nacije“,  bio je Srbin katolik. Hrvatski povjesničari kasnije će potpuno ignorisati ovu činjenicu, navodeći samo da je Starčević stariji „porijeklom iz Hercegovine“. Da li treba reći da u vreme prodora Turaka u Hercegovinu na tom prostoru Hrvata gotovo da nije ni bilo? Bilo je katolika, oni su bili Srbi, ali ih hrvatski povjesničari sa kraja devetnaestog i početka dvadesetog veka, što je ostalo do danas, samo na osnovu verske pripadnosti podvode pod Hrvate.

Šta se sve događalo sa došljacima iz Podveležja i Bune na prostorima Like, Dalmacije i Istre, sjajno je svedočio Ivan Ivanić u svojoj knjizi „Bunjevci i Šokci“, štampanoj 1899. godine. Svega je tu bilo, a buna i oružanih sukoba najviše, jer turska granica se nalazila u neposrednoj blizini. Pomerala se često prema zapadu, tlačila je turska carevina i samu Liku, povlačila se i na kraju izgubila vojnu vlast nad narodom koji su Turci i Austrijanci zvali Vlasima (stočarima), a Mlečani Venecijanci, Morlacima. Niko od njih nije imao dilemu da se radi o Srbima.
Ostalo je zapisano da je 1699. godine, u Lici i Krbavi živelo 1.400 porodica pravoslavnih Srba, 160 porodica izjašnjavanih kao Bunjevci, 250 kuća Hrvata sa tzv. „Kranjcima“ i oko 100 kuća Turaka koji su sa islama prešli na hrišćansku veru, uglavnom katoličanstvo.
Želeći da način života i običaje donete iz starog kraja po svaku cenu sačuvaju, kao i sećanje na Bunu i Hercegovinu, Srbi prispeli sa tih prostora u Liku i Dalmaciju govorili su za sebe da su Bunjevci. Uostalom, tako su ih zvali i starosedeoci. Niko ih nije zvao Hrvatima. Isto je bilo i sa Bunjevcima koji su se vremenom, što zbog Turaka što u potrazi za lakšim životom, spuštali u nizinske krajeve; Slavoniju i Bačku, pre svega.
Antun Radić, brat Stjepana Radića, zapisao je da su putnici namernici iz zapadnih krajeva austrougarskog carstva, prolazeći kroz Slavoniju, u drugoj polovini 19. veka, posebno kraj oko Vinkovaca, često dolazili u situaciju da dobiju batine od lokalnog stanovništva samo zato što su ih, videći da se izjašnjavaju kao Bunjevci – nazivali Hrvatima.
Mađarski istoričar Ištvan Ivanji beleži da je Subotica bila glavno odredište Bunjevaca koji su dolazili u Bačku, a da se prva velika doseljavanja vežu za 1526. godinu. Tu postoje određena neslaganja jer ima tvrdnji da su Bunjevci u značajnom broju na taj prostor došli znatno kasnije – 1686. godine. Iz tog vremena postoje i danas zapisi u Gradskoj arhivi Subotice, gde se spominju „Rimokatolički Raci (jedan od naziva za Srbe, posebno u Vojvodini) bunjevačkog porekla“. Dakle, Bunjevce ni tada niko ne smatra Hrvatima.
Godine 1788. godine na prvom zvaničnom popisu koji je organizovala Austrougarska, Bunjevci su svrstani pod, zamislite, Ilire a njihov jezik nazvan je ilirskim. Da nije tužno bilo bi smešno. Tim popisom evidentirano je 17.000 Bunjevaca (Ilira).

POJEDINAČNA ISTUPANJA

Ne znajući šta da rade sa ovom grupacijom, a odbijajući mogućnost da ih prihvati kao Srbe, što su oni poreklom i bili, austrougarske vlasti na popisu stanovništva 1850. godine Bunjevce svrstava u novu grupaciju – Dalmate. Trideset godina kasnije, 1880, gle čuda, Bunjevci su na popisu evidentirani zajedno sa Srbima. Isto se dogodilo na popisu 1892. godine. Bunjevce još uvek niko ne povezuje sa Hrvatima. Istina, ti slučajevi beleže se u drugoj polovini 19. veka, ali samo kao pojedinačna istupanja karakteristična za Bunjevce koji su odlazili na školovanja u Zagreb i Beč, a bili su pod velikim uticajem „crkve u Hrvata“ koja upravo u 19. veku, uz ogromnu pomoć Beča, uspeva u nameri da politički uobliči ideju o postizanju višeg stepena hrvatske samostalnosti unutar Carstva sve do, ako je moguće, formiranja sopstvene države. Ante Starčević je kapitalni projekat tih napora i njihov najveći uspeh.

Da skratimo; kada i kako se dogodilo da Bunjevci postanu Hrvati. Najprecizniji odgovor glasio bi: Pitajte komuniste.

Iz razloga koji se mogu tumačiti samo i jedino kao slabljenje srpske biološke supremacije u zajedničkoj državi južnih Slavena, gde god i kako god je to moguće, rukovodstvo Komunističke partije Jugoslavije donosi 1944. godine odluku da Bunjevci budu Hrvati.
Bukvalno, partijskom odlukom Bunjevcima (i Šokcima, ali oni nisu predmet ove rasprave) naređeno je da se izjašnjavaju kao Hrvati.

Da ne bi bilo prigovora u smislu „Dmitrović i „Pečat“ izmišljaju“, skoknite do Arhiva Vojvodine i tamo ćete naći dopis, naređenje mesnim odborima od 14. maja 1945. godine Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine, u kojem piše: „Kako bunjevačke i šokačke narodnosti ne postoje, to vam se naređuje da sve Bunjevce i Šokce imadete tretirati isključivo kao Hrvate, bez obzira na njihovu izjavu. U raznim okruzima i mestima, gde su oni do sada uvedeni kao Šokci i Bunjevci, ima se to ispraviti i označiti kao Hrvati, naročito u legitimacijama, biračkim spiskovima, putnim dozvolama i raznim drugim spiskovima po narodnosti. Ubuduće se imaju unositi samo isključivo kao Hrvati. Sve do sada izdate legitimacije i isprave, gde su označeni kao Bunjevci i Šokci, imaju se uništiti i nove izdati, izdavanje novih legitimacija ne sme se ponovo naplaćivati od stranaka. Stavlja vam se na dužnost da o ovome izvestite sve gradske i sreske, a preko ovih i mesne, da što pre bezuvetno sprovedu, a vi da se starate da se ovo svakako izvrši i da o učinjenom izvršite. Smrt fašizmu-sloboda narodu“.