Photo by Milos Lopusina on Unsplash
Zaštićenih proizvoda “Made in Serbia” na međunarodnom nivou svega je pet. To su proizvodi koji su deo tradicije i nacionalnog identiteta Srba. U nacionalnom Zavodu za intelektualnu svojinu više od 80 domaćih poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda i usluga zaštićeno je, a na listi međunarodne zaštite je tek pet njih.
Naravno da proizvoda “Made in Serbia” koji se mogu naći u tom društvu međunarodne zaštite geografskog porekla može biti još, ali sagovornici “Blica” objašnjavaju da bi to bio nemali trošak za proizvođače ako nemaju dovoljne količine proizvoda i tržište koje bi ga konzumiralo.
Svaki kraj Srbije ima nešto svoje
U Zavodu za intelektualnu svojinu registrovane su 82 oznake geografskog porekla (OGP), od kojih 54 imena porekla i 28 geografskih oznaka. Među oznakama geografskog porekla koje imaju ovlašćene korisnike svakako su najpoznatiji pirotski ćilim, futoški sveži i kiseli kupus, zlatarski sir, fruškogorski lipov med, sremski kulen.
Međutim, praktično gotovo svaki kraj Srbije ima nešto na ovoj listi, pa su OGP-om zaštićeni i užička pršuta i slanina, požarevačka kobasica, Voda Vrnjci, valjevski „duvan“ čvarci, ariljska malina, sjenička jagnjetina, ivanjički krompir i mnogi drugi. Lista će, izvesno, biti i duža jer, kako navode u Zavodu za intelektualnu svojinu, trenutno su u postupku ispitivanja sledeće prijave za zaštitu OGP – geografska oznaka kikindska ludaja, geografska oznaka med sa Tare i medljikovac sa Tare, te ime porekla leskovačka ljutenica.
U inostranstvu zaštićeno pet imena
S druge strane, na međunarodnom nivou zaštite, koji je regulisan Lisabonskim aranžmanom, tek je pet imena porekla iz Srbije – homoljski med, vino Bermet, leskovački domaći ajvar, Zlakusa i peškiri šabačkog kraja.
– Svako registrovano ime porekla može biti predmet međunarodne zaštite, ali to zavisi od zainteresovanosti, finansijskih i drugih mogućnosti proizvođača, odnosno ovlašćenih korisnika – odgovara Marija Božić, pomoćnik direktora Zavoda za intelektualnu svojinu, na pitanje koje proizvode bismo još mogli da kandidujemo za nivo međunarodne zaštite.
Po njenim rečima, zaštita proizvoda ili usluga oznakama geografskog porekla je višestruko korisna jer predstavlja isključivo imovinsko pravo koje ovlašćuje svog nosioca da drugome zabrani korišćenje zaštićene oznake u privrednom prometu, kao i značajno marketinško sredstvo koje ovlašćenom korisniku garantuje prednost u odnosu na konkurenciju na tržištu.
Tradicija i nacionalni identitet
– Pojedini proizvodi predstavljaju deo tradicije i nacionalnog identiteta, ono po čemu su jedan narod, odnosno, država prepoznatljivi u svetu. Država postaje sinonim za neki proizvod i po njemu se prepoznaje, kao na primer Francuska po vinima i sirevima, Belgija po pivu i čokoladama, Švajcarska po satovima, Italija po cipelama i sportskim automobilima – napominje ona.
Zaštita sa OGP jeste važna, smatra Aleksandar Bogunović iz Privredne komore Srbije (PKS), ali uz nju je potrebna i permanentna promocija tog proizvoda ili usluga “kako bi imali neophodnu prepoznatljivost”. Kako kaže, PKS radi na podizanju konkurentnosti naših proizvoda kroz brendiranje, preko akcija kao što su “Najbolje iz Srbije” ili “Čuvarkuća”.
S druge strane, Stevica Marković iz organizacije “Original Srbija” koja okuplja proizvođače proizvoda sa OGP, smatra da je na listi registrovanih u Zavodu za intelektualnu svojinu “čak i previše proizvoda”.
– Mnogi su, praktično, relikt prošlosti iz vremena postojanja bivše Jugoslavije. Međutim, priprema se novi Zakon o geografskoj oznaci i imenu porekla, tako da mislim da će dobar deo proizvoda biti skinut iz registra Zavoda, ako u roku od dve do tri godine ne bude obnovljena njihova proizvodnja – kaže Marković.
Izgubio se entuzijazam oko ajvara
On se slaže da je na međunarodnoj listi zaštite OGP malo proizvoda koji na sebi imaju “Made in Serbia”.
– Ja sam proizvođač leskovačkog ajvara i te 2008. godine kada je pokrenuta priča o njegovoj međunarodnoj zaštiti bilo je dosta entuzijazma i kod nas i kod proizvođača drugih proizvoda sa OGP. On se, međutim, godinama izgubio, akcenat se bacio na druge stvari, a razlog tome je što se mi koji imamo OGP od strane države uopšte ne posmatramo posebno od drugih proizvođača, niti imamo povoljne podsticaje – ukazuje Marković.
Aleksandar Bogunović ističe da mnogi proizvodi iz Srbije ispunjavaju uslove za međunarodnu zaštitu, ali je pre svega potrebno ispitati da li se to proizvođačima zapravo isplati?
– To nije sporno, već cena i svrha sprovođenja čitave procedure i troškova. Ako nemamo dovoljne količine, potrebne standarde, kao i tržište za takve proizvode, onda ceo postupak, koji je zahtevan i dugačak, jeste samo dodatni trošak. Stoga mi preko naših predstavništava radimo na pronalaženju tržišta, preko sajmova radimo afirmaciju i brendiranje takvih proizvoda kako bi ih predstavili i približili novim kupcima – kaže predstavnik PKS.
Kako su Česi zaštitili šljivovicu
Zanimljivo je, što je svojevremeno izazvalo i određenu buru u javnosti, jeste što se na listi međunarodno zaštićenih proizvoda iz Srbije ne nalazi šljivovica. Sagovornici “Blica”, međutim, objašnjavaju da je sam proizvod, kao što je i rakija od šljive, samo “generički naziv” ali je suština u geografskoj odrednici.
– Kada kažemo francuski šampanjac, to je zapravo oksimoron, jer je Šampanj oblast u Francuskoj. Tako da zaštita šljivovice od strane Češke jeste marketinška, ali ne i suštinska. Podsećam da su i Slovenci na isti način “zaštitili” ajvar. Ja kao proizvođač ajvara nisam bio lenj, pa sam pisao veleposlanstvu Slovenije u Beogradu i dobio jasan odgovor da u Sloveniji nema zaštićenog ajvara kao proizvoda sa OGP, već da je jedna firma svoj proizvod tako brendirala – kaže Stevica Marković iz “Original Srbija”.
I Aleksandar Bogunović iz PKS pojašnjava da nas druge države nisu pretekle u zaštiti nekih proizvoda za koje mislimo da su specifično naši.
– Ne štiti se opšte ime, već se štite proizvodi sa podneblja sa OGP, tako da naravno da štitimo leskovački domaći ajvar, svrljišku ovcu, sjenički sir i druge – kaže on.
