Bogata istorija srpskog naroda obeležena je velikim brojem značajnih događaja, od vojnih pobeda i neprestane borbe za slobodu i nezavisnost, do velikih stradanja civilnog stanovništva. To su pokazali i Balkanski ratovi, zatim Prvi svetski rat, pa Drugi svetski rat a nažalost i poslednji odbrambeno-otadžbinski rat koji je vođen u periodu od 1991. do 1995. (a na području Kosova i Metohije 1998-2000).
Među brojnim stratištima srpskog naroda iz poslednjeg odbrambeno-otadžbinskog rata posebno se izdvaja Gornja Jošanica, područje koje teritorijalno pripada opštini Foča. Ovo pitomo mesto sastavljeno je od velikog broja sela i zaselaka a kroz istoriju je ostalo upamćeno po dobrim, poštenim i plemenitim ljudima i velikim domaćinima. Upravo na ovom području počinjen je jedan od najtežih ratnih zločina nad srpskim stanovništvom.
Za Nikoljdan u narodu važi čuvena uzrečica „Pola Srbije slavi, a druga polovina ide u goste“ budući da najveći broj porodica praznuje ovog sveca kao svoju krsnu slavu. Sveti Nikola se praznuje u vreme božićnog posta a reč je o vaseljenskom svecu tj. ličnosti koju podjednako poštuje i zapadni i istočni svet. Legenda kaže da je Sveti Nikola za života bio veliki dobročinitelj koji je sve svoje bogatstvo i imanje razdelio siromašnima, a on sam je, vođen čudesnim glasom, krenuo da u narodu da širi veru, pravdu i milosrđe.
Sa druge strane, sam Nikoljdan i drugi decembarski dani u Foči i opštinama gornjeg Podrinja, obojeni su neprolaznom tugom a sve to zbog zločina muslimanske vojske. U jeku rata, na veliki pravoslavni praznik Svetog Nikolu – 19. decembra 1992. godine, veoma jake bošnjačke – muslimanske snage izvršile su napad na srpska sela i zaseoke mesne zajednice Gornja Jošanica (opština Foča). Tom prilikom je lišeno života ukupno 56 Srba, među kojima 21-a žena i troje dece. Bili su krivi samo zato što su pripadali srpskom narodu i zato što su bili pravoslavci po veroispovesti. Zločin je ciljano i planski izvršen baš na veliki praznik što je inače tokom čitavog trajanja ratnih sukoba bila glavna praksa muslimanske vojske. Svi praznici od Božića, Vaskrsa, Petrovdana, Mitrovdana, Đurđevdana, Vidovdana pa i Nikoljdana obeleženi su velikim stradanjem srpskog stanovništva u Bosni i Hercegovini.
U osvit zore, dok je polovina meštana spavala a ona druga se vredno spremala da obeleži krsnu slavu, prazničnu atmosferu su prekinuli snažni rafali i žestoka pucnjava. Mesto u kojem nije bilo nikakvih borbenih dejstava, našlo se odjednom na udaru jakih bošnjačkih – muslimanskih snaga. Reč je o bošnjačkim vojnicima regrutovanim iz fočanskih, višegradskih i goraždanskih sela koji su prešli kilometre i kilometre iz udaljenog Goražda, gde je bila njihova baza. Ni preniske temperature ni dubok sneg, ni magla koja je već prekrila vidike, nisu uspeli da osujete unapred zacrtane planove bošnjačke – muslimanske komande. Sproveli su svoje neljudske planove u delo i izveli napad na srpska sela i nevino civilno stanovništvo.
Crna statistika pokazuje da je najstarija žrtva bio Rade Pljevaljčić, čovek od devedeset godina, dok je najmlađa žrtva bila dvogodišnja devojčica Danka Tanović.
Sa ocem i majkom tog zimskog jutra ubijeni su sedmogodišnji Dražen i desetogodišnja Dragana Višnjić, koji su dan ranije došli iz Foče u Jošanicu kako bi sa ostalom rodbinom, svi zajedno proslavili krsnu slavu. Nažalost, svi su okrutno lišeni života i to samo zato što su bili pravoslavni Srbi. Mnoge žrtve su lišene života nakon mučenja i zlostavljanja a porodice najviše boli to što ni gotovo nakon trideset godina još uvek niko nije odgovarao za ovaj zločin. Iako su imena počinilaca i naredbodavaca odavno poznata, iz pravosudnih institucija stalno poručuju „kako je istraga i dalje u toku“. Tako se veliki pravoslavni praznik u trenu pretvorio u jedan od najcrnjih datuma za stanovnike Foče. Pre Jošanice, na području Foče sličnu sudbinu su počevši od aprila pa sve do decembra 1992. doživela i sela Kremin, Straganci, Kolun, Cape, Bujakovina, Ptović, Gornja Slatina, Vojvodići, Račići, Stojkovići, Jabuka, Slavičići, Kolakovići, Jamnići, Preljuća, Poljice, Kozarevina, Draževo i druga mesta gde je srpsko stanovništvo masovno stradalo.
Na jošaničke žrtve neumorno svake godine podsećaju Dušanka Višnjić Lalović, svedok zločina i dugogodišnji sekretar opštinske Organizacije porodica poginulih i Slavko Đorđević, medicinar u penziji. Reč je o ljudima koji zaslužuju svako poštovanje budući da javno govore, opominju, podsećaju na ove događaje čuvajući tako uspomenu i na svoje bližnje ali i na sve druge žrtve sa područja fočanske opštine.
Dušanka Lalović je imala samo sedamnaest godina kada je preživela zločin muslimanske-bošnjačke vojske u Jošanici. Nažalost, traume i gorka sećanja i danas su sveža. Njoj su tog dana ubijeni otac, tetka, mnogobrojna rodbina, komšije, prijatelji. Samo pukom srećom i Božijom voljom, Dušanka je uspela da preživi. U dokumentarnoj emisiji „Podrinjska sjećanja“ Dušanka je opisala mučne i tragične detalje tog Nikoljdana u Foči a javnost je upoznala i sa činjenicom da su članovi njene porodice učestvovali u Prvom svetskom ratu. Tako gospođa Lalović sa ponosom spominje ime svog djeda Todora Višnjića koji je bio solunski dobrovoljac i koji se istakao velikom hrabrošću i herojstvom čime je svoje ime upisao u legendu. Tokom Drugog svetskog rata među brojnim žrtvama fočanske regije, bio je i Tomo Višnjić, stric Dušankinog oca koji se isto zvao. Tokom poslednjeg Odbrambeno-otadžbinskog rata život je izgubilo čak šesnaestoro članova ugledne i poštene porodice Višnjić, te devetoro članova familije Kulić, po pet u familijama Grujičić i Blagojević, zatim četvoro Davidovića, po troje Jegdića, Pljevaljčića i Stojanovića, dvoje Mićevića i Ivanovića, te po jedan član iz porodica Škipina, Stevanović, Jagodić i Tanović. Dušanka je sa mnogima bila rodbinski povezana.
Iz godine u godinu gospođa Višnjić-Lalović apeluje i moli Tužilaštvo BiH da podignu optužnice i procesuiraju odgovorne za zločin u Jošanici. O stradanju nedužnih civila, istakla je: „Oni nisu dali priliku desetogodišnjoj Dragani Višnjić koja je bila treći razred osnovne škole, koja je bila izuzetan učenik…nisu dali priliku njenom sedmogodišnjem bratu, maloj Danki od dve godine..i oni bi danas bili pravnici, doktori, novinari…nisu im dali priliku da žive i to boli!“
Svake godine Organizacija poginulih boraca i nestalih civila opštine Foča, čiji je Dušanka aktivni član, neumorno podseća na sve nevine žrtve sa područja opštine Foča. Ovi humani, dobri i plemeniti ljudi neretko učestvuju i na brojnim tribinama i događajima putem kojih se čuva i neguje sećanje na hrabre borce Vojske Republike Srpske i civilne žrtve Odbrambeno-otadžbinskog rata. Predsednik ove organizacije, Janko Filipović više puta je istakao da poginuli borci, civilne žrtve i svi oni koji su dali doprinos stvaranju Republike Srpske nikada neće biti zaboravljeni. On je naglasio i da će organizacija kao i do sada aktivno obeležavati sve značajne datume, te nastaviti potragu za nestalim licima ali i insistirati na procesuiranju svih odgovornih za zločine nad Srbima.
Opštinska organizacija porodica zarobljenih i poginulih boraca Foča pripremila je niz aktivnosti povodom tridesete godišnjice od stradanja nevinih žrtava u Jošanici. U okviru obeležavanja, 15. decembra u 12,00 časova, u holu Srednjoškolskog centra u Foči biće otvorena izložba likovnih i literarnih radova a dan kasnije, 16. decembra u amfiteatru Srednjoškolskog centra održaće se akademija „Nikoljdanske suze na putu do istine“, sa početkom u 12,00 časova. Na sam Nikoljdan porodice žrtava i građani Foče upaliće sveće za sve nevino postradale stanovnike Jošanice i čitavog kraja.
Na zločin u Gornjoj Jošanici redovno podseća i istaknuti medicinar u penziji, Slavko Đorđević, koji je tog dana ostao bez sestre, zeta i drugih članova porodice. Ovaj hrabri i humani čovek ispričao je da nikada ne može zaboraviti scene iz decembra 1992. godine, kao i način na koji su njegovi najbliži postradali. Borbu za istinu i postizanje pravde ovi istrajni ljudi vide kao svoju glavnu misiju koju godinama uspešno sprovode.
Sreću da preživi masakr u Gornjoj Jošanici imao je i Rade Blagojević /80/ koji je tom prilikom čak dvaput ranjen. Rade se pre nekoliko godina, u razgovoru sa fočanskim novinarima, prisetio da je, muslimanska vojska u osvit dana istovremeno napala sve zaseoke Gornje Jošanice. Ovaj hrabri čovek koji je inače i tokom Drugog svetskog rata preživeo teško ranjavanje od muslimanske vojske, podsetio je da je napad na zaselak Gapiće, u kojem se on nalazio, počeo u zoru u 6h i 20 min. a da je jedan od prvih ispaljenih metaka pogodio upravo njega. Teško ranjen, nije mogao da hoda, pa je prepuzao stotinjak metara, a onda ga je našao komšija Srbin koji ga je preveo u susedni zaselak Medanoviće i smestio u jednu kuću. Kada su i u to selo upali muslimanski vojnici, Rade je prepuzao u podrum kuće koju su potom zlikovci zapalili, a kada su njega opazili sa vrata podruma su pripucali i sa dva metka ga pogodili u desnu ruku.
“Dok je kuća gorjela, čuo sam kako se dozivaju: “Meho, idemo, odoše naši”, pa sam zadnjim naporom, ni sam ne znam kako, dopuzao do praga. Tada su naišli naši i u zadnjem trenutku me izvukli da ne izgorim”, ispričao je tada Rade dodajući da je u zaseocima Gapići i Medanovići u napadu muslimanske vojske život izgubilo osmoro meštana, među kojima su bile i tri žene.
“Sve što se zateklo u Baždarima je pobijeno, isto tako u Hodžićima i Brajkovićima. Većina preživjelih svjedoka su za sve ove godine pomrli i nadležni istražni organi kao da čekaju da svi pomremo i da nema ko da svjedoči”, zaključio je Rade.
Napadači se nisu sažalili ni na decu, ni na devojke, ni na starije ljude. U Gornjoj Jošanici je počinjen pravi horor, a priče preživelih i onih koji su među prvima stigli na lice mesta i danas ostavljaju bez daha jer scene nasilja koje su tamo zatečene nemoguće je rečima opisati. Svi su složni u činjenici da takve zločine nije mogla počiniti psihički zdrava osoba. Ipak, u ovom zločinu je učestvovalo više stotina naoružanih bošnjačkih-muslimanskih vojnika (po nekim podacima bilo je i žena) što opet govori o namerama tih (ne)ljudi.
Prema rečima jedne Srpkinje koja je rat provela u Goraždu, u kućnom pritvoru, bošnjački vojnici i civili su nakon počinjenog pira po povratku u Goražde danima slavili svoj „pohod na Gornju Jošanicu“. Najtužnija činjenica jeste podatak da su u zločinu većinom učestvovale prve komšije, koje su do izbijanja ratnih sukoba često dolazili kao gosti u iste te srpske kuće i sa domaćinima proslavljali isti taj Nikoljdan.
Kuće su do temelja spaljene i opljačkane, a tragovi rata vidljivi su i danas. Mnogi zaseoci od tog dana više ne postoje o čemu svedoče i napuštene i zauvek zatvorene kuće koje su odavno zarasle u korov.
Tokom 2014. godine započela je izgradnja spomen-hrama u znak sećanja na nevino stradale Srbe iz Jošanice a dana 25.09.2021. ovu predivnu svetnju – Crkvu Svetih Ćirila i Metodija je osveštao Mitropolit dabrobosanski Hrizostom uz prisustvo velikog broja ljudi. U oktobru 2020. godine u novosagrađenoj crkvi obavljeno je prvo krštenje i to unuke jednog od jošaničkih mučenika. “Svoju ćerkicu Anu krstila je Vesna Tešanović, kćerka Novaka Mićevića, koji je nastradao za Nikoljdan. Bilo je divno, emotivno i srećni smo zbog toga”, sa suzama radosnicama u očima je ispričala Dušanka Višnjić Lalović.
Pripadnici Državne agencije za istrage i zaštitu (SIPA) uhapsili su 13. decembra šestoricu bivših pripadnika Armije Bosne i Hercegovine osumnjičenih za učešće u ratnom zločinu u selu Jošanica kod Foče 1992. godine.
Piše: Igor Mitić – Beograd
