EPA/Tytus Zmijewsk
Na ovom prostoru postoje tragovi naseobina iz praistorije, kamenog i metalnog doba, antičkog perioda i doba srednjeg veka.
Arheološka ekipa Pokrajinskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture od sredine decembra radi na arehološkim lokalitetima u opštini Vrbas. To su lokaliteti koji su ugroženi izgradnjom pruge, a koje je prethodno Pokrajinski Zavod za zaštitu spomenika kulture locirao i ucrtao na mapu kako bi pre građevinskih radova na tim lokacijama bila obavljenja arehološka iskopvanja i istraživanja.
Na trasi brze pruge Novi Sad – Subotica na teritoriji opštine Vrbas pokrajinski Zavod za zaštitu spomenika kulture ucrtao je čak osam areholoških lokaliteta koji su ugroženi izgradnjom pruge. Tri se nalaze u ataru Zmajeva, a pet u neposrednoj blizini Vrbasa, rekla je arheolog Pokrajinskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture, Ivana Pašić.
„Najstariji nalazi sa ovih arheoloških lokaliteta potiču iz neolita, odnosno, starosti su nekih 5, 6 hiljada godina pre nove ere, a najmlađi su iz srednjeg veka, otprilike 10. ili 11. veka nove ere. Na ovim lokalitetima imamo ispisanu čitavu prošlost ovog kraja, od kamenog doba, pa do sredine srednjeg veka. Suština naših radova jeste zapravo da zaštitimo te lokalitete, da ih istražimo, dokumentujemo, da sakupimo sav arheološki materijal i da na taj način ti delovi lokaliteta koji su ugroženi izgradnjom zauvek budu sačuvani za buduće generacije.“
Ivana Pašić dodaje da se u samom Vrbasu tri arheološka lokaliteta nalaze na obalama kanala Dunav-Tisa-Dunav, odnosno, na obalama nekadašnjeg vodotoka Crna Bara što je bila povoljna pozicija za formiranje naselja.
„Početak Telečke visoravni je nudio taj uzvišen teren koji je bio obezbeđen od plavljenja, a sa druge strane, blizina Crne bare je obezbeđivala dovoljno vode za život, za svakodnevne potrepštine, kao i danas. Kuće su se u skoro svim periodima ukopavale u zemlju i to su bile poluzemunice sa tim podzemnim delom i sa nadzemnim delom koji je predstavljao krov od trske ili slame.“
Na jednom od najvećih objekata na lokalitetu u Vrbasu, kako se pretpostavlja, nalazi se radionica ribarskih tegova iz doba Neolita, iz starčevačke kulture, gde su pronađeni tegovi od zapečenog lesa stari preko sedam hiljada godina.
Na ovoj deonici radi i student arheologije Viktor Paskulj koji je ovo iskustvo ocenio kao veoma dragoceno.
„Radio sam i do sada na mnogim terenima, ali ovo je zaista odlično iskustvo. Najlepše je kada pronađete nešto što je specifično, zanimljivo i važno za dalje zaključke. Ovde su veoma zanimljivi nalazi, vrlo su retki. Tegovi koji su se pravili za ribarske mreže se ovde nalaze u veoma velikoj količini što je zanimljivo za neolit i starčevo. Ti tegovi su držali ribarske mreže, u principu, to su mreže kao što se koriste i danas, samo što se danas koriste olovni tegovi. Tada su se koristile kugle koje su mogle da budu glinene, blatne, kamene… Imaju rupu unutra u koju se ugura mreža, bacila se preko neke površine vode i tako se hvatala riba. „
Stručnjaci naglašavaju da je za teritoriju opštine Vrbas karakteristično da gotovo svi lokaliteti imaju horizont naseljavanja ili sahranjivanja iz kasnoantičkog perioda.
Mladen Vasiljević, arheolog, Pokrajinski Zavod za zaštitu spomenika kulture kaže da su na jednom lokalitetu izdvojili dve faze. Jedan deo je naselje sa karakterističnim kućama i pratećim objektima i nalazima delova predmeta od keramike, a na drugom delu izdvojila se nekropola iz trećeg i četvrtog veka.
„To je groblje stanovništva koje živi na današnjoj teritoriji Vrbasa. U grobovima nalazimo skelete muškaraca, žena i djece. Za ženske grobove je karakteristično nalazi perli koje su bile na odjeći, zatim keramički pršljenci. Za muške grobove je karakteristično da se nalaze gvozdeni noževi, u obe grupe grobova nalazimo i fibule koje su služile za kačenje odjeće. Zanimljivo je da smo primetili da su grobovi pljačkani, što zaključujemo na osnovu ostataka skeleta koji je u predelu grudnog koša gde su se nalazili najvredniji predmeti ispreturan i dosta delova nedostaje, dok su noge najčešće u prvobitnoj poziciji,“ rekao je Vasiljević.
Na istraživanjima u opštini Vrbas radi između 20 i 30 stručnjaka arheologa i studenata arheologije, ali i još stotinu radnika na poslovima iskopavanja. Ekipe će u narednom periodu intenzivnije raditi na arheološkim iskopavanjima u ataru Zmajeva gde se nalaze tri lokaliteta.
