Ove godine navršava se osam decenija od akcije Viktora Tomića u Sremu, kada su ustaše tokom leta 1942. u svega tri nedelje koliko je akcija trajala ubile oko 8.000 ljudi, a u logore NDH, pre svega Jasenovac, oterale oko tri hiljade najvećim delom civila. Uporedo sa stradanjem naroda Srema, stradavala je i Srpska Pravoslavna Crkva. Naročito su na udaru bili fruškogorski manastiri.
Poraz kraljevske jugoslovenske vojske u „Aprilskom ratu“, i uspostava „Nezavisne Države Hrvatske“ za Srbe Srema i Sremske Mitrovice doneli su, kao što smo već izložili, stradanje. Bitan aspekat hrvatskog, ustaškog genocida predstavljali su napadi na Srpsku Pravoslavnu Crkvu koja nije bila samo bedem odbrane srpskog naroda, čuvar njegovog zavetnog nacionalnog identiteta, već i živi svedok konvertitstva i ličnog otpadanja od sopstvene zavetne istorije. Upravo otuda, kako se navodi i u prvom posleratnom Izveštaju Svetog Sinoda upućenog Arhijerejskom saboru, akcija pokatoličenja Srba Srema počela je već tokom leta, u prvoj ratnoj godini. Prelazak u „vjeru pradjedovsku“, samo formalno nije bio stvar prinude, dok je u praksi on omogućavao koliko-toliko sigurniji, pa i ugodniji život.
Biti pravoslavac, značilo je biti van zakona, biti unijat ili rimokatolik davalo je ne samo (novi) politički identitet, već i značajna politička prava. Tako se rimokatolička crkva, umesto da stane u odbranu stradalnog srpskog pravoslavnog naroda, već u prvim danima hrvatsko-ustaške vlasti u potpunosti stavila na raspolaganje genocidnom aparatu.
„Sremska načelstva (ustaška) po Sremu, dala su razumeti da će se ma kakva molba Srba uzimati u obzir samo ako su molitelji prešli u katoličanstvo. Sreski načelnik iz Rume zove katoličanstvo, u ednom zvaničnom raspisu, ‘starom pradjedovskom vjerom’. Načelnik mitrovački ide po narodu (u Sremu) i agituje za prelaz (u katoličanstvo), načelnik sremo-mitrovački preti u jednom letku onima koji budu oklevali.“
Prvi na udaru rimokatoličkog klera i hrvatskih vlasti našli su se fruškogorski manastiri. Oni su već do kraja prve ratne godine bili uveliko pljačkani, a srebroljublja nisu bile pošteđene ni mošti Svetog Кneza Lazara koje su čuvane u Manastiru Vrdniku i koje su sigurnog spaljivanja spašene zahvaljujući interenciji Vlade Milana Nedića i volji Nemaca da na nju pozitivno odgovore.
Prenos je obavljen 12. aprila 1942. godine, a u Sabornu crkvu smeštene su još i mošti Cara Uroša koje su se nalazile (i danas se nalaze) u Jasku, te mošti Svetog Stefana Štiljanovića, koje su se, do prenosa (i danas se nalaze u Sabornoj crkvi u Beogradu) bile smeštene u Manastiru Šišatovcu.
*Tekst objavljen u okviru projekta „Fruška gora sveta zemlja između Save i Dunava“ koji je sufinansiran sredstvima budžeta Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose sa verskim zajednicama. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne odražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
